Η Εξόριστη Πολιτεία

Το βιβλίο αυτό δεν στοχεύει μόνον στην αναπαράσταση και την επαναξιολόγηση μιας σημαντικότατης περιόδου της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο συγγραφέας, παρουσιάζοντας προθέσεις, επιδιώξεις και πράξεις των πολιτικών πρωταγωνιστών των ετών 1941-1944 και εστιάζοντας την έρευνά του ειδικά στη Μέση Ανατολή (όπου κατέφυγε η ελληνική κυβέρνηση μετά την κατάληψη του ελλαδικού χώρου από τα γερμανικά στρατεύματα), φιλοδοξεί να φωτίσει αίτια, αιτιατά και συνθήκες υπό τις οποίες οι Έλληνες συνέχισαν τον αγώνα μέχρι την τελική νίκη και την απελευθέρωση αλλά και το πώς οδηγήθηκαν στον εμφύλιο πόλεμο.

Η περίοδος 1941-1944 έχει δύο όψεις. Η μία, η πιο γνωστή, είναι αυτή της κατοχής και της εθνικής αντίστασης. Η άλλη, λιγότερο γνωστή, σφραγίζεται από τον αγώνα και την αγωνία των δυνάμεων που διαφεύγοντας στη Μ. Ανατολή, αποτέλεσαν πυρήνα των εξόριστων κυβερνήσεων και υπερασπίστηκαν την εθνική δημοκρατική προοπτική σε τέσσερα επίπεδα: ενάντια στις δωσιλογικές κυβερνήσεις των Αθηνών, ενάντια στις επιδιώξεις των μοναρχικών (παρότι συνυπήρχαν στην εξορία και στην πολεμική προσπάθεια), ενάντια στα σχέδια του ΚΚΕ (που πέτυχε χάρη στην εθνική αντίσταση να αποκτήσει βαρύνοντα πολιτικό ρόλο) αλλά και ενάντια στα σχέδια της Αγγλίας για ανανέωση των σχέσεων εξάρτησης μετά τον πόλεμο.

Τέσσερις ήταν και οι βασικοί σκοποί του συνεχιζόμενου στη Μέση Ανατολή αγώνα: η απελευθέρωση της Ελλάδας, η ενίσχυση του χειμαζόμενου λαού, η θεμελίωση μιας δίκαιης μεταπολεμικής κοινωνίας και η εθνική αποκατάσταση των αλύτρωτων πληθυσμών (Κύπρος, Β. Ήπειρος, Δωδεκάνησος). Μέσον αυτών των σκοπών ήταν η αναδιοργάνωση ενός πραγματικά εθνικού στρατού. Αυτός ακριβώς ο στρατός βρέθηκε εξαρχής στο στόχαστρο δυνάμεων οι οποίες επεδίωκαν τον έλεγχο ή τη διάλυσή του, αδιαφορώντας για την εθνική ενότητα.

Παρότι οι στρατηγικοί σκοποί διέφεραν (προπαρασκευή ταξικής επανάστασης και κατάληψη της εξουσίας από τη μια, επιστροφή του βασιλέως Γεωργίου και αποκατάσταση της προπολεμικής τάξης από την άλλη), τόσο οι κομμουνιστές όσο και οι μοναρχικοί ναρκοθέτησαν και υπονόμευσαν την προσπάθεια των εξόριστων κυβερνήσεων. Οι δολοπλοκίες και οι στάσεις στο ελληνικό στράτευμα της Μέσης Ανατολής, με αποκορύφωμα αυτήν του Απριλίου του 1944 (η οποία προκάλεσε τη βρετανική επέμβαση και την εξάρθρωση των ελληνικών μονάδων), θεωρήθηκαν από τη δεξιά ως ένα κομμουνιστικό σχέδιο για τη διάλυση της μόνης οργανωμένης αντίπαλης δύναμης που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα σχέδια του ΚΚΕ μετά την απελευθέρωση ενώ από την αριστερά ερμηνεύθηκαν (εκ των υστέρων) ως μια παγίδα των Άγγλων για να εκκαθαρίσουν τον στρατό από τα δημοκρατικά στοιχεία.

Παραδόξως και οι δύο ερμηνείες είναι αληθείς: το ΚΚΕ, οι Άγγλοι και οι Έλληνες μοναρχικοί συνέπλευσαν, με διαφορετικούς σκοπούς φυσικά αλλά με ένα κοινό στόχο: να πάψει ο στρατός να είναι εθνικός και να εξαναγκαστούν τελικά όλοι να συρθούν, σε κλίμα ακραίας πόλωσης, προς το ένα ή το άλλο στρατόπεδο. Προς αγαλλίαση, φυσικά, των Άγγλων, αφού δεν θα υπήρχε πλέον μια ισχυρή διεκδικούσα τα εθνικά της δίκαια Ελλάδα μετά τον πόλεμο.

Η δεκαετία του 1940 σφράγισε εν τέλει τη μοίρα του έθνους. Ο εμφύλιος πόλεμος επέφερε για δεκαετίες συμφορές στην κοινωνική ζωή αλλά και επικαθόρισε την ιστοριογραφία και την ερμηνεία των γεγονότων της περιόδου που έως σήμερα αντικρίζονται υπό το πρίσμα όσων τραυματικών και διχαστικών εκτυλίχθηκαν.