Η εκπαιδευτική και πνευματική κίνηση του ελληνισμού της Μ. Ασίας 1800-1922 (Τόμος Β')
Περιγραφή:
Στο δεύτερο αυτό τόμο προσπαθήσαμε να δώσουμε, όσο γίνεται πιο διεξοδικά, τους σχολικούς μηχανισμούς και τις μορφές των εκπαιδευτικών πραγμάτων, που σχετίζονται με την οργάνωση και τη λειτουργία όλων των κοινοτικών και ιδιωτικών σχολείων των μικρασιατών Ελλήνων. Με βάση πάντα το αρχειακό υλικό, που μας έχει διασωθεί, και του οποίου λεπτομερής αναφορά γίνεται στον πρόλογο του α' τόμου, και τις μελέτες, μονογραφίες, αναλύσεις, στατιστικές, έρευνες, άρθρα και λοιπές μικρές και μεγάλες εργασίες κι αναφορές, που έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα, επιχειρείται η θεώρηση και η καταγραφή αυτής της συστηματικής και αθόρυβης εργασίας, που στη σειρά πολλών γενεών επιτελούνταν με ιεραποστολικό ζήλο κάτω από το ξίφος του κατακτητή σ' όλες τιςμικρασ. κοινότητες και μέσα σ' ένα καθολικό πνεύμα συνεργασίας, άμιλλας κι ολοπρόθυμης διάθεσης να υπερβάλλει ο ένας τον άλλο, άτομα και κοινότητες, στην καλύτερη οργάνωση και παρουσίαση των σχολείων τους.
Οι ελληνικές κοινότητες, κάτω από την εμπειρία της ζωής των υπόδουλων επί σειράν αιώνων και με φανερή την επίγνωση της υπεροχής τους έναντι των «συνοίκων λαών» της χερσονήσου, μηδέ του κατακτητή εξαιρουμένου, έχουν κατανοήσει την κυρίαρχη θέση του σχολείου στη διαδικασία της πραγμάτωσης του εθνικού τους ονείρου. Έπειτα από μια κάθετη πτώση του ελληνικού κόσμου της Ανατολής μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα, ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την ταχύτατη πύκνωση κι ανάπτυξη του ελληνικού στοιχείου. Από τις αρχές του αιώνα αυτού κατανοείται η αναμφισβήτη αναπλαστική δύναμη του σχολείου στην ενσάρκωση των πόθων και των οραμάτων των Μικρασιατών Ελλήνων και παρατηρείται μια έντονη στροφή προς την εκπαίδευση σ' όλα τα διαμερίσματα της Μ. Ασίας. Μετά την εκκλησία, και κάτω από την προστασία της, το σχολείο είναι η δεύτερη μορφή των μηχανισμών, μέσα από τους οποίους οι υπόδουλοι μπορούσαν να σφυρηλατήσουν την εθνική τους ψυχή, να ολοκληρώσουν την αφύπνιση της εθνικής τους συνείδησης και να περάσουν τα ιδεολογικά μορφωτικά στοιχεία, που διασφάλιζαν την φυλετική τους ταυτότητα κι υπόσχονταν την πολιτική τους επικράτηση.
