Γιατί κρατάει τον «τρελό»;

Οι εµπειρίες, είτε θετικές είτε αρνητικές, προσανατολίζουν τη συµπεριφορά µας µε τρόπο τέτοιο ώστε να αυξάνεται η πιθανότητα επιβίωσης και ευεξίας. Αυτή όµως η πιθανότητα εξαρτάται παράλληλα και από την προσωπικό­τητα του υποκειµένου. Η λεγόµενη «ανοικτή» προσωπικότητα αναζητά νέες εµπειρίες και τις ενσωµατώνει εµπλουτίζοντας τις προηγούµενες. Αντίθετα, η «κλειστή» προσωπικότητα, ο χαρακτηριζόµενος από τη σχετική βιβλιογραφία ως «νευρωτικός» τύπος, επιµένει στα καθιερωµένα, αντιστέκεται, φοβάται το καινούργιο και επιζητά τη σιγουριά των καθιερωµένων. Οι διαφορετικοί τύποι προσωπικότητας φαίνεται να αντιστοιχούν, τουλάχιστον εν µέρει, σε ενεργοποιήσεις διαφορετικών εγκεφαλικών συστηµάτων, π.χ. ο «ανοικτός» τύπος συνδέεται µε αυξηµένη δραστηριότητα των ντοπαµινεργικών συστηµάτων µε κρίσιµη συµµετοχή του προµετωπιαίου φλοιού αλλά και του βρεγµατικού λοβού.

Μπορεί οι παγιωµένες, σταθερές και «στέρεες αντιλήψεις» να επιτρέπουν την άµεση και χωρίς πολλή σκέψη απόφαση, αλλά αυτή η αµεσότητα µπορεί να οδηγήσει σε κάθετες και δογµατικές προσεγγίσεις των προβληµάτων. Ιδιαίτερα στα ιδεολογικο-πολιτικά προβλήµατα, τα οποία απασχολούν διαχρονικά τον Μανώλη Αναγνωστάκη, η δογµατική και εντέλει µη δηµιουρ­γική/αποτελεσµατική προσέγγιση είναι ένα πάγιο χαρακτηριστικό της ελαττωµατικής ανάλυσης των πολιτικο-κοινωνικών ζητηµάτων που είχε να αντιµετωπίσει η Κοµµουνιστική Αριστερά. Απέναντι σε αυτή τη δυσοίωνη πραγµατικότητα, η κριτική διάθεση, ένα χαρακτηριστικό της «ανοικτής» προσωπικότητας, µπορεί να αποτελέσει το σωτήριο αντίβαρο. Είναι ο «τρελός», που εισδύει λοξά και διασπά τις στέρεες αντιλήψεις. Μετά από διαδοχικές µαταιώσεις και ήττες, ο ποιητής καταφεύγει στο έσχατο µέσο που του αποµένει, την κριτική, τη σωτήρια και δηµιουργική παρέµβαση του προµετωπιαίου φλοιού. Θέλει να διατηρήσει την ελπίδα, αλλά συγχρόνως διαπιστώνει πως και οι νέες ιδέες παλιώνουν και ο κύκλος της κριτικής µοιάζει να είναι ανοικτός και αέναος. ∆εν έχει τέλος αυτό το παιχνίδι.