Για τον ύστερο Μαρξ, τον Κοινοτισμό και τις Έκκεντρες Οικονομίες

Το έργο του Μαρξ στην ύστερη περίοδό του προσπαθεί να κατανοήσει το παγκόσµιο σύστηµα που γεννιέται από την επέκταση της καπιταλιστικής κυριαρχίας σε όλον τον πλανήτη· ένα σύστηµα στο οποίο συνυπάρχουν –σε αντίφαση και/ή συµπληρωµατικά– στοιχεία κοινωνικών σχηµατισµών που προήλθαν από διαφορετικές ιστορικές διαδροµές, µια µεγάλη ποικιλία τρόπων παραγωγής. Με δυο λόγια, το ενδιαφέρον του ύστερου Μαρξ στρέφεται προς τις «περιφέρειες του καπιταλισµού».

Ο Σάνιν, µε το κείµενό του για τις έκκεντρες οικονοµίες, κάνει ένα επιπλέον βήµα: Με αφετηρία τη θεωρία του Τσαγιάνοφ για τις κοινωνίες των χωρικών, επιχειρεί να µελετήσει φαινόµενα όπως η άτυπη οικονοµία, η αυτοαπασχόληση και άλλα, µέσα στις ίδιες τις καπιταλιστικές µητροπόλεις.

Ο Σάνιν αµφισβητεί ριζικά τη θεωρία της προόδου, ορίζοντας πλέον µε µεγαλύτερη σαφήνεια το αντικείµενο της αµφισβήτησής του: Πρόοδος τιτλοφορείται µια πολλαπλή άνοδος κατά την οποία το αναπόφευκτο, το ορθολογικό και το καλό ταυτίζονται και όλες οι κοινωνίες κινούνται από την ετερογένεια των ανεπαρκειών και των ανορθολογισµών προς το αληθινό, το λογικό και το οµοιόµορφο.

Ο σοσιαλισµός, σύµφωνα µε τον Σάνιν, µετέφερε ένα µήνυµα κοινοτισµού, το οποίο όµως εκφυλίστηκε σε κρατικό κολεκτιβισµό. Ο σοσιαλισµός κατέρρευσε, γιατί αφυδατώθηκε σε οικονοµία και επιστήµη· γιατί έχασε το ηθικό και ανθρωπιστικό του περιεχόµενο και το αντικατάστησε µε µια ιδεολογία της ανάπτυξης, µε την αύξηση οικονοµικών και άλλων δεικτών.

Δυστυχώς, όχι µόνο το έργο του Σάνιν αλλά, και η συζήτηση για τον ύστερο Μαρξ παρέµεινε άγνωστη για δεκαετίες ολόκληρες στο µορφωµένο κοινό της ελληνικής Aριστεράς. Τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980 και ύστερα, ο κοινοτισµός, ο συνεργατισµός, η αυτοδιαχείριση, αλλά επίσης και η άτυπη οικονοµία, η αυτοαπασχόληση, οι χωρικοί και ο κόσµος τους, επί της ουσίας, ήταν εκτός των ενδιαφερόντων της.