Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Τόμος Α΄: Αρχαϊκή και κλασική εποχή

Μια ιδιαιτερότητα της αρχαιοελληνικής γραμματείας έγκειται στο γεγονός ότι αρχίζει τρόπον τινά με πάταγο, δηλαδή με τα έπη του Ομήρου και του Ησιόδου, που σημάδεψαν αποφασιστικά τη μεταγενέστερη λογοτεχνία πέρα από τα όρια του κάθε είδους. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος έγιναν οι λογοτεχνικοί πατέρες, οι δάσκαλοι των Ελλήνων. Ως φορείς της παράδοσης και του συστήματος αξιών, μετέδωσαν τη γνώση για τους θεούς και τους ανθρώπους και, με το κύρος που διέθεταν, προκάλεσαν αντιδράσεις, που με τη σειρά τους οδήγησαν σε αλληγορίζουσες προσπάθειες για τη διάσωσή τους. Τα ομηρικά έπη είναι κατά κάποιον τρόπο παρόντα σε κάθε λογοτεχνική φόρμα της αρχαϊκής και κλασικής εποχής, στη λυρική και τη δραματική ποίηση, στην ιστοριογραφία και τη φιλοσοφία.

Η γραμματεία της αρχαϊκής και κλασικής εποχής, την οποία πραγματεύεται ο παρών τόμος, δεν μπορεί να κατανοηθεί σωστά χωρίς να ληφθεί υπόψη το θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου παράγεται, προσλαμβάνεται και μεταδίδεται. Η «επιτέλεση» της επικής και λυρικής ποίησης ήταν ενταγμένη αφενός στην εορταστική κουλτούρα της αριστοκρατίας και αφετέρου στους μεγάλους πανελλήνιους αγώνες, καθώς και σε κάθε είδους λατρευτικές εκδηλώσεις. Η κατάρρευση της Αθήνας το 404 π.Χ., ο θάνατος του Σωκράτη το 399 π.Χ. και η πολιτική κρίση που ακολούθησε, συνέβαλαν στην ανάδειξη των ειδών του πεζού λόγου στις αρχές του 4ου αιώνα. Ο προβληματισμός που τροφοδοτήθηκε από την πολιτική παρακμή της Αθήνας και τη θανατική καταδίκη ενός ανθρώπου σαν τον Σωκράτη έδωσε ώθηση αφενός σε θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με τον θεσμό του κράτους και αφετέρου στη διαμόρφωση των σωκρατικών έργων και, κατ’ επέκταση, στην ανάδειξη της φιλοσοφικής γραμματείας και της φόρμας του διαλόγου. Στη νέα φάση της αρχαιοελληνικής γραμματείας ακμάζει ο πεζός λόγος.