Προ-εικονομαχικά. Θέματα καί προβλήματα τῆς Μεσοβυζαντινῆς ἱστορίας

Περιγραφή:

Ὁ 7ος αἰ. ἔχει ποικίλως ἀξιολογηθεῖ ἀπό τήν σύγχρονη ἱστοριογραφία· ἀναγνωρίζεται ὡς μεταβατική ἐποχή, ἡ ὁποία εἰσάγει στήν «πραγματική» Βυζαντινή περίοδο τοῦ Ἀνατολικοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους. Φυσικά, ὅταν  ἀναφερόμαστε στόν 7ο αἰ. νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι πρόκειται γιά μία ἐποχή τῆς ὁποίας τό τέλος ὁρίζεται μέ τήν ἄνοδο τοῦ Λέοντος Γ´ Ἰσαύρου καί τήν μετά ἀπό λίγο ἔναρξη τῆς Εἰκονομαχίας.

 Ὁ 7ος αἰ. ἐκτός τῶν ἄλλων, ἀποτελεῖ  σταθμό καί στήν Ἐκκλησιαστικη ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, διότι οἱ μεγάλες δογματικές συγκρούσεις τοῦ παρελθόντος κορυφώνονται, συνάμα δέ καί ἐκτονώνονται τήν ἐποχή αὐτή, προσφέροντας ἔτσι τήν πολυπόθητη εἰρήνη καί ἠρεμία στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς κοινωνίας, μέ τό ὅποιο τίμημα.

 Οἱ αὐτοκράτορες τῆς ἐποχὴς αὐτῆς, ἐκτός τῶν ἄλλων ἱκανοτήτων τους, διακρίνονται καί γιά τό ἐνδιαφέρον τους περί τά ἐκκλησιαστικά, μέ συνέπεια οἱ πρωτοβουλίες τους πολλές φορές νά προκαλοῦν ἀνασταστώσεις στήν προσπάθεια τους νά ἐπιβάλουν τήν «Ὀρθοδοξία», ὅπως αὐτοι τήν κατανοῦσαν, καί ἔτσι νά ἔρχονται σέ σύγκρουση μέ τήν Ἐκκλησία. Ἡ ἐπιμονή τῶν αὐτοκρατόρων στην «Ὀρθοδοξία» τους δεν εἶναι μόνο φαινόμενο τῆς ἐποχῆς αὐτῆς, ἀλλά τά χρόνια αὐτά μεγάλες προσωπικότητες στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας προκαλοῦν τά ὅρια τῆς αὐτοκρατορικῆς ἐξουσίας κατά τρόπο πρωτόγνωρο· ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύμων Σωφρόνιος, ὁ πάπας Μαρτῖνος καί ὁ Μάξιμος Ὁμολογητής μέ τήν σύνοδο τοῦ  Λατερανοῦ (649) ἐξώθησαν στά ἄκρα τό πολιτικό σύστημα τῆς αὐτοκρατορίας. Ἡ αὐτοκρατορική «Ὀρθοδοξία» αὐτομάτως δίχαζε τήν κοινωνία καί εἶχε ὡς συνέπεια τήν σκληρή ἀντιμετώπιση κάθε ἀντίθετης φωνῆς, ὡς ἐγκλήματος καθοσιώσεως, μέ ἀποτέλεσμα τῆν ἐμφάνιση τῶν πρώτων Ὁμολογητῶν τῆς Ἐκκλησίας μετά τήν ἐποχή τῶν διωγμῶν, θύματα Χριστιανῶν αὐτοκρατόρων!

 Ἡ ἀντίληψη τῆς θέσεως τοῦ Βυζαντινοῦ αὐτοκράτορος ἔναντι τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς᾽Ορθοδοξίας γνώρισε πολλές διαβαθμίσεις. Ὁ 7ος αἰ. μεταφέρει αὐτούσια τήν κληρονομιά τοῦ Μ. Κωνσταντίνου καί τοῦ Ἰουστινιανοῦ, συνεπῶς δέν ξενίζει ἡ πολιτική τοῦ Ἡρακλείου καί ἡ συμπεριφορά τοῦ Ἰουστινιανοῦ Β´, καθώς επίσης καί τά ἐνδιάμεσα παραδείγματα τοῦ Κώνσταντός Β´ καί Κωνσταντίνου Δ´. Ἡ ἀνάμειξη τοῦ αὐτοκράτορος στα ἐκκλησιαστικά πράγματα θά φθάσει στήν πιό ἀκραία μορφή της μέ τήν ἐπιβολή τῆς Εἰκονομαχίας ἀπό τόν Λέοντα Γ´ Ἴσαυρο. Πρίν ὅμως ἐκφρασθεῖ τόσο αὐταρχικά ὁ Λέων Γ´, ἕνας ἄλλος αὐτοκράτορας προετοίμασε τόν δρόμο· ὁ Βαρδάνης -Φιλιππικός στήν βραχύχρονη βασιλεία του 35 μῆνες, ἀνάτρεψε τό δόγμα τῆς Στ´Οἰκουμενικῆς συνόδου καί ἐπέβαλε τόν Μονοθελητισμό. Θεωρῶ, λοιπόν, ὅτι ἡ ἰδιότροπη ἐκκλησιαστική πολιτική τοῦ Βαρδάνη- Φιλιππικοῦ συνιστᾶ τήν καλύτερη εἰσαγωγή στήν εἰκονομαχική πολιτική τοῦ Λέοντος Γ´ Ἰσαύρου πού ἐπακολούθησε.

 Ἡ περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας ἄν καί καλύπτει, ἐπισήμως, χρονική περίοδο 117 ἐτῶν (726-843), ἔχει στιγματίσει ὅμως ἀνεξίτηλα τήν Βυζαντινή ἱστορία. Ἰδέες, ἀντιλήψεις καί πρακτικές πού ἐκφράσθηκαν καί ἀναδείχθηκαν κατά τήν περίοδο παρέμειναν γιά πολύ χρόνο ἐπιπολάζουσες στήν Βυζαντινή κοινωνία.

Οἱ δώδεκα μελέτες- κεφάλαια τοῦ παρόντος τόμου ἀντιμετωπίζουν εἰσαγωγικά θέματα καί προβλήματα τῆς μεσοβυζαντινῆς ἱστορίας. Ἡ ἀντιμετώπιση καί λύση τῶν προβλημάτων αὐτῶν συμβάλλει ἀποτελεσματικά στην πληρέστερη κατανόηση τῆς ἐποχῆς καί τῶν ἐμπλεκομένων προσώπων. Οἱ μελέτες αὐτές εἴτε ἔχουν δημοσιευθεῖ σέ ἔγκριτα ἐπιστημονικά περιοδικά, εἴτε εἶναι ἀνέκδοτες, ἀλλά πάντως ἀποτελοῦν μία θεματολογική ἑνότητα μέ κύριο χαρακτηριστικό τήν διερεύνηση τῶν σχέσεων Κράτους καί Ἐκκλησίας· Ἐξουσίας καί Ὀρθοδοξίας στήν μέση ἐποχή.