Η παιδεία στο μεσαίωνα
Περιγραφή:
Πραγματικά, ο μεσαιωνικός κόσμος φέρει βαριά στο μέτωπο του τη σφραγίδα της αμάθειας, αποτυπωμένη από τις βαρβαρικές εισβολές, την έκλειψη του ελληνικού πολιτισμού και την πρώιμη εκκλησιαστική θεωρία ότι παιδεία δεν είναι τίποτ' άλλο από την εκμάθηση των θρησκευτικών κειμένων.
Όμως, αυτά δε σημαίνουν και ολοκληρωτική απουσία παιδείας, σ' έναν κόσμο που η χρονική του διάρκεια απλώνεται σε περισσότερους από δέκα αιώνες και ο γεωγραφικός του χώρος περικλείει τρεις τουλάχιστο διαφορετικούς πολιτισμούς: το δυτικοευρωπαϊκό, το βυζαντινό και τον ισλαμικό. Οι κατά γενική παραδοχή «σκοτεινοί αιώνες» της Δυτικής Ευρώπης δεν είναι περισσότεροι από τρεις, οπότε και το τελευταίο πολιτισμικό ίχνος εξαφανίστηκε κάτω από τις οπλές των επιδρομικών ορδών ενώ στους υπόλοιπους της χιλιετίας, έστω και ανάμεσα σε ποταμούς αίματος, οι άνθρωποι κατόρθωσαν να βρουν τους τρόπους εκείνους που πάντα βρίσκουν για να μη στερηθούν μιαν από τις κινητήριες δυνάμεις της ανθρώπινης ύπαρξης: τη γνώση. Οι βάρβαροι, μετεξελιγμένοι από αιματοβαμμένους επιδρομείς σε σώφρονες κυβερνήτες, εμφανίστηκαν να είναι φίλοι των γραμμάτων το Βυζάντιο άντεξε στις πολυάριθμες επιθέσεις και συνέχισε τον πολιτισμικό του δρόμο το ελληνικό πνεύμα συνήλθε από τη νεκροφάνεια, για ν' αναδυθεί μέσα από το μνήμα της μισαλλοδοξίας και η χριστιανική Εκκλησία, ολοένα πλουσιότερη από τις εμπειρίες του χρόνου, έδειξε να πείθεται πως η «θύραθεν παιδεία» δεν είναι ασυμβίβαστη με τη μελέτη των «ιερών γραφών».
'Ετσι, ο Μεσαίωνας, αντί για τη συνολική και ισοπεδωτική απόρριψή του, σωστότερο θα ήταν να θεωρηθεί, παρόλα τα αρνητικά του παρακολουθήματα, σαν προάγγελος της Αναγέννησης, αφού η πολιτισμική αυτή έκρηξη, που φώτισε την Ευρώπη και τον κόσμο, ασφαλώς δεν ήταν ουρανόπεμπτη. Για την εκτίναξή της χρησιμοποίησε σαν εφαλτήριο την υποδομή που είχαν σφυρηλατήσει, θα έλεγε κανείς για χάρη της, οι προηγούμενοι αγωνιώδεις χρόνοι μιας οδυνηρής αναζήτησης. Στη Δυτική Ευρώπη, τα μεσαιωνικά πανεπιστήμια είναι που έτειναν τη δάδα τους για την αφή της αναγεννησιακής φλόγας. Στο Βυζάντιο, η ύπαρξη μιας επίλεκτης διανόησης είναι που πέτυχε την ανάπτυξη των ουμανιστικών γραμμάτων δυτικά από την οθωμανική λαίλαπα. Στο Ισλάμ, ένας νέος πολιτισμός ανέτειλε από τα βάθη της ερήμου, με τις ρίζες του στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα, ξεπερνώντας κατά πολύ τον ευρωπαϊκό και φωτίζοντας τα αναγεννησιακά του βήματα.
Υπάρχει, λοιπόν, μια παιδεία στο Μεσαίωνα, ή έστω σε κάποιες περιόδους του, την οποία, για μακρό χρονικό διάστημα, οι μεταγενέστεροι θέλησαν ν' αγνοούν.
