Η πολυθεΐα των αξιών στην πανδημία

Περιγραφή:

Μπορεί άραγε μια επιστήμη να υπαγορεύσει στους ανθρώπους ποιος είναι ο ορθός τρόπος να οργανώσουν τη ζωή τους; Μπορεί ένας ενιαίος και πανανθρώπινος Ορθός Λόγος να μας υποδείξει τι είναι ηθικά και πολιτικά σωστό και τι λάθος; Ο Max Weber θεωρούσε πως όχι: υπάρχουν πολλοί, διαφορετικοί και δυνάμει αλληλοσυγκρουόμενοι τρόποι να προσανατολίσει κανείς τις πράξεις του. Η ελευθερία από ένα σημείο και μετά συγκρούεται με την ασφάλεια, η οικονομική ανάπτυξη με την πολιτική ισότητα και την προστασία του πλανήτη. Οφείλει κανείς να αποφασίσει ανάμεσα σε περισσότερες εναλλακτικές, να επιλέξει ή έστω να επιχειρήσει έναν συμβιβασμό. Χρησιμοποιώντας τη μεταφορά της πολυθεΐας των αξιών, ο Weber τόνιζε ότι, προκειμένου να τιμήσει κανείς τον Άρη, πρέπει ενίοτε να ασεβήσει προς την Αφροδίτη. Με άλλα λόγια, η προσήλωση σε μια αξία ενδέχεται να απαιτεί τη θυσία κάποιας άλλης.
Αυτή η ιδέα μπορεί να αποδειχθεί γόνιμη και στην εξέταση πολλών κοινωνικών, πολιτικών και επιστημονικών όψεων της πρόσφατης πανδημίας. Οι πολεμικές στην εποχή του Covid χαρακτηρίστηκαν από έντονο πάθος και οδήγησαν συχνά στην ασυνεννοησία. Όλοι και όλες τείναμε να θεωρήσουμε παράλογους, ανορθολογικούς ή απλούστατα τρελούς όσους διαφωνούσαν μαζί μας σε θεμελιώδη ζητήματα όπως ο εμβολιασμός και τα περιοριστικά μέτρα. Ωστόσο, είναι πιθανό πολλές από τις πανδημικές διαφωνίες, οι οποίες δίχασαν πρώην συμμάχους και έφεραν κοντά ανθρώπους που μέχρι πρότινος διαφωνούσαν σχεδόν στα πάντα, να οφείλονταν σε σημαντικό βαθμό στην πρόταξη διαφορετικών αξιών. Η ελευθερία της μετακίνησης και της συνάθροισης συγκρουόταν με την (αυτο)προστασία της υγείας, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος προσέκρουε στην αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης προς τα πιο ευάλωτα υποκείμενα.
Φυσικά, η αναγνώριση της πολλαπλότητας, της ποικιλίας και εντέλει της συγκρουσιακότητας των αξιών δεν οδηγεί αναγκαστικά σε μια σχετικιστική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία, απλούστατα, «καθένας βλέπει τα πράγματα διαφορετικά». Συνομιλώντας με το έργο στοχαστών όπως ο Kant, η Arendt, ο Adorno και ο Καστοριάδης, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι χρειαζόμαστε κριτήρια με βάση τα οποία να μπορούμε να ελέγξουμε τόσο τις επιστημονικές όσο και τις ηθικοπολιτικές στάσεις και απόψεις των υποκειμένων, αφήνοντας ταυτόχρονα ανοιχτό έναν χώρο διαβούλευσης, ορθολογικής επιχειρηματολογίας και πολιτικής διαμάχης.

***

Ο Γιάννης Κτενάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1991 και σπούδασε νομικά στην ίδια πόλη. Είναι διδάκτορας πολιτικής φιλοσοφίας και κοινωνικής θεωρίας του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Kaboom. Έχει διδάξει κοινωνική θεωρία και επιστημολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο ΕΚΠΑ και στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Το βιβλίο του Το πρόβλημα της θεμελίωσης των αξιών κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Πόλις.