Κατασκευές της πατρίδας
Περιγραφή:
Οι ελληνικές κοινότητες που αναπτύχθηκαν διαχρονικά σε πόλεις-λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας άφησαν πίσω τους ένα αξιόλογο αποτύπωμα, μια «μνήμη» της παρουσίας τους η οποία αποτυπώνεται στον αστικό χώρο μέσα από δημόσια έργα (ναούς, σχολεία, κοινοτικά κέντρα, μνημεία, γλυπτά αρχιτεκτονικής κλίμακας, έργα υποδομής κ.ά.). Μέσα από τη χωρική αυτή παρουσία οι κοινότητες εξέφρασαν την ισχυρή κοινωνική και οικονομική τους θέση αλλά και την πολιτισμική τους ταυτότητα και ιστορική τους καταγωγή. Αντίστοιχα, οι πόλεις που υποδέχθηκαν αυτές τις κοινότητες συχνά αναγνώρισαν τη σημασία τους και τη συμβολή τους στη δημόσια ζωή και για αυτό τις τίμησαν με δημόσιες εορτές, μνημεία, ονόματα δρόμων, κ.ά. Ωστόσο, και παρ’ όλα όσα έχουν γραφτεί για τις κοινότητες αυτές, το χωρικό τους αποτύπωμα πολύ λίγο έχει ερευνηθεί.
Η έρευνα εστίασε σε δύο από τις σημαντικότερες πόλεις της ελληνικής διασποράς: την Οδησσό, μια πόλη η οποία ιδρύθηκε το 1794 από την Αικατερίνη Βʹ τη Μεγάλη σαν «ελληνική» πόλη, και τη Μασσαλία, την αρχαιότερη πόλη της Γαλλίας, ιδρυμένη από τους Φωκαείς τον 6ο αι. π.Χ. Εστιάζοντας στη Μασσαλία και την Οδησσό, δύο πόλεις-λιμάνια σε αντιδιαμετρική γεωγραφική θέση ως προς τη «γενέθλια» χώρα, και φέρνοντας στην επιφάνεια αρχιτεκτονικές μελέτες και άλλες κατασκευές που πραγματοποιήθηκαν κατά τους δύο προηγούμενους αιώνες με πρωτοβουλία των ελληνικών κοινοτήτων ή των τοπικών αρχών, η έρευνα είχε στόχο να συμβάλλει στην ακριβέστερη χαρτογράφηση ενός δυναμικού δικτύου του οποίου κόμβοι είναι οι διαφορετικές πόλεις, ιστορίες, μνήμες, ταυτότητες και αρχιτεκτονικές σε διαρκή αναφορά ως προς την ίδια πατρίδα. Σε μια εποχή που νέες βίαιες αλλαγές συνόρων, αναθεωρήσεις της έννοιας «πατρίδα» και μαζικές μετατοπίσεις πληθυσμών καταγράφονται στους ίδιους, λίγο-πολύ, τόπους και δρόμους, η διατήρηση της μνήμης ως καταγωγικής σχέσης με το πριν μοιάζει να είναι μια απαραίτητη λειτουργία. Η κατασκευή της πατρίδας σε έναν άλλο τόπο —και το πραγματικό, υλικό αποτύπωμά της στον φυσικό χώρο— ήταν και είναι η αρχή κάθε νέας συγκρότησης προσώπων και κοινοτήτων.
