Όταν οι τοίχοι μιλούν
Περιγραφή:
Τούτο το μικρό χρονικό έχει σκοπό να ξεθάψει από την αφάνεια τη θυσία αφανών ηρώων, να βοηθήσει να ξαναζήσουν οι μαρμαρωμένες, όχι ποτέ πεθαμένες, θρυλικές μορφές και να ζωντανέψουν οι πολύμορφες εκδηλώσεις της Εθνικής Αντίστασης. Να ξαναφέρει στη θύμηση τις κρίσιμες ώρες που πέρασε η πατρίδα μας σε μια κρίσιμη πάλη για τη λευτεριά, που «δεν είναι ουρανός στον κόσμο, δεν είναι ωραιότητα στη φύση, που να την αξίζει. Όπου λείπει είναι νύχτα και σκοτάδι, όπου βασιλεύει, ξεπερνάει τον ήλιο με το φως της».
Ν. Δ. Τζουγανάτος
[...] Η εικόνα του αυστηρού και άτεγκτου δασκάλου που ο Νικόλαος Τζουγανάτος εξέπεμπε ως φιλόλογος στο Βαρβάκειο και μετέπειτα ως κορυφαίος φροντιστής, δεν προδιέθετε διόλου ότι, επί Κατοχής και στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν, είχε πάρει και αυτός σημαντικά ρίσκα για την πατρίδα, την αντίσταση και τη δικαίωση των αγωνιστών της.
Η μαρτυρία του Νικολάου Τζουγανάτου, συγκλονιστική από μόνη της, συνοδευόμενη από το εξαιρετικά κατατοπιστικό επίμετρο του Στρατή Μπουρνάζου, εμπλουτίζει τη βιβλιογραφία της δεκαετίας του 1940 με ένα μοναδικό τεκμήριο: με την αυστηρότητα και την ακριβολογία του φιλολόγου, καταγράφει τις ιερότερες παρακαταθήκες απλών συνήθως ανθρώπων, που είχαν θυσιάσει τα πάντα για την πατρίδα.
Ν. Κ. Αλιβιζάτος
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Δ. ΤΖΟΥΓΑΝΑΤΟΣ (1906-1994)
Ο Νικόλαος Τζουγανάτος γεννήθηκε το 1906 στο Αργοστόλι. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το 1943 διορίσθηκε στη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή, από όπου απολύθηκε το 1947 για πολιτικούς λόγους. Επανήλθε το 1951 επί κυβέρνησης Πλαστήρα και παραιτήθηκε το 1962 με το βαθμό του γυμνασιάρχη.
Από τα διδακτικά βιβλία του η Σύνταξις της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, τα Θέματα Αρχαίων Ελληνικών κυκλοφορούν ακόμη και σήμερα, μεταγλωτισμένα στη δημοτική από τις εκδόσεις της Εστίας.
Υποδεχόμενος την επανέκδοση της Σύνταξης ο γνωστός φιλόλογος και λογοτέχνης Κώστας Γεωργουσόπουλος σημείωνε ότι πρόκειται για «εργαλείο μυθικό» που προσφέρει «γλωσσική πυξίδα» και συμπλήρωνε για τον Ν. Τζουγανάτο: «όσοι είχαμε την τύχη να τον ακούσουμε ως δάσκαλο και ως σεβαστό συνάδελφο γνωρίζουμε όχι την αυτονόητη για τους παλιούς δασκάλους ελληνομάθειά του, αλλά την έξοχη μέθοδό του και κυρίως τον δαιμόνιο τρόπο με τον οποίο δίδασκε την αρχαία ελληνική σύνταξη» (εφημερίδα Τα Νέα της 21.1.1998).
Στα Μελετήματα για την Ιστορία και Λαογραφία της Κεφαλονιάς συγκεντρώθηκαν οι δημοσιεύσεις που αφορούσαν την ιδιαιτέρα του πατρίδα με έμφαση την Αγγλοκρατία, τον Ριζοσπαστισμό και τους εθνικούς αγώνες. Στην εισαγωγή, ο καθηγητής Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος παρατηρούσε ότι η επιλογή των θεμάτων αποκαλύπτει την ψυχοσύνθεση του Ν. Τζουγανάτου: «μια ψυχοσύνθεση με κεντρικό πυρήνα την εθνική υπερηφάνεια. Η σημαία που κυματίζει γαλανόλευκη, το σύμβολο. Και στόχος η κοινωνική απελευθέρωση, του λαού η ανάσταση. Και μήνυμά του ο αγώνας! Ένας αγώνας φορτισμένος αρχικά με τα βιώματα του 1946, κι ύστερα σφυρηλατημένος με την εμπειρία του, την ωριμότητα, τη λογική και τη σκέψη».
Ο Ν. Τζουγανάτος πέθανε το 1994 και θάφτηκε στο Αργοστόλι. Το 2005 το Δημοτικό Συμβούλιο Αργοστολίου αποφάσισε να δώσει το όνομά του σε ένα δρόμο της πόλης.
