Όψεις της κατοχικής εμπειρίας στην Αθήνα (1941-1944)

Περιγραφή:

Στην παρούσα μελέτη εξετάζονται τα έργα των Ροδή Ρούφου (Χρονικό μιας Σταυροφορίας), Θεόφιλου Δ. Φραγκόπουλου (Τειχομαχία, Το Σιωπηλό Σύνορο), Αλέξανδρου Κοτζιά (Πολιορκία, Ιαγουάρος) και Γιώργου Θεοτοκά (Ασθενείς και Οδοιπόροι). Τα αφηγήματα αυτά εκφράζουν τον μη εαμικό χώρο και η ιδεολογία των συγγραφέων τους καλύπτει ένα ευρύ φάσμα που εκτείνεται από τον ακραίο/σταυροφορικό αντικομμουνισμό μέχρι τον φιλελευθερισμό. Από κοινωνικής-γεωγραφικής απόψεως οι συγκεκριμένοι πεζογράφοι, με εξαίρεση τον Κοτζιά, κατοικούσαν κατά την περίοδο της Κατοχής στον ευρύτερο χώρο του Κολωνακίου και είχαν ήδη καταξιωθεί στην πνευματική ζωή της αθηναϊκής κοινωνίας (Θεοτοκάς) ή είχαν προγονικές περγαμηνές και ανήκαν σε ανερχόμενα κοινωνικά στρώματα (Ρούφος, Φραγκόπουλος). Ακόμα, οι συγγραφείς που εξετάζονται είχαν ανάμειξη στα λογοτεχνικά αναπαριστώμενα γεγονότα της περιόδου 1941-1944 είτε ως μέλη αντιστασιακών οργανώσεων (Ρούφος, Φραγκόπουλος, Κοτζιάς) είτε με την εκούσια ή ακούσια συνεισφορά τους στο ιδεολογικό υπόβαθρο ορισμένων μη εαμικών οργανώσεων (Θεοτοκάς). Ωστόσο, πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα έργα του Ρούφου και του Φραγκόπουλου αποτελούν ένα είδος ιδιότυπης μαρτυρίας, καθώς οι δύο πεζογράφοι σχεδόν «αυτοβιογραφοΰνται» ή βιογραφούν υπαρκτά πρόσωπα και, επομένως, το στοιχείο της μυθοπλασίας είναι μικρότερο στα αφηγήματα αυτά έναντι των έργων του Κοτζιά κυρίως και κατά δεύτερο λόγο του Θεοτοκά. Στα αφηγήματα του Κοτζιά κυριαρχεί το μυθοπλαστικό στοιχείο και έχει αμβλυνθεί ο χαρακτήρας της μαρτυρίας, αλλά περιγράφεται το κλίμα της περιόδου, έστω και με πιο έμμεσο τρόπο από τους άλλους συγγραφείς που εξετάζονται. Γενικότερα, όμως, σε όλους τους πεζογράφους ανακύπτει το ζήτημα της βιωμένης μνήμης που εδώ χρησιμοποιείται ως πρωτογενής ιστορική πηγή.
Αναφορικά με τα κριτήρια επιλογής των συγκεκριμένων λογοτεχνικών έργων πρέπει να γίνουν ορισμένες παρατηρήσεις. Πέρα από το κριτήριο της ιδεολογικής ένταξης των πεζογράφων που εξ ορισμού εξασφαλίζει, έστω και αντιθετικά (μη εαμική οπτική), τις μεθοδολογικές προϋποθέσεις για την ξεχωριστή μελέτη των έργων τους, πρέπει να τονιστεί ότι στα αφηγήματα των τεσσάρων συγγραφέων που εξετάζονται υπάρχει μια κοινότητα θεματική: αποδίδονται λογοτεχνικά σημαντικές πτυχές των ενδοελληνικών αντιπαραθέσεων κατά την κρίσιμη περίοδο 1941-1944 (ειδικότερα στην περιοχή της Αθήνας) και δεν δίνεται τόσο μεγάλη έμφαση στην πάλη κατά των Γερμανών. Ακόμα, πρέπει να επισημανθεί ότι τα αφηγήματα αυτά δεν μελετώνται με αισθητικά κριτήρια. Άλλωστε, μαι τέτοια προσέγγιση θα ήταν αμιγώς λογοτεχνική και σε μεγάλο βαθμό υποκειμενική και αμφισβητήσιμη. Επίσης, τα εν λόγω αφηγήματα δεν εξετάζονται με κριτήριο την αναγνωστική τους απήχηση. [...] (Απόσπασμα από την εισαγωγή της έκδοσης)