Τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης
Περιγραφή:
Κατά τον Gerard Namer, ο στοχασμός του Halbwachs γύρω από το πρόβλημα της μνήμης γεννήθηκε ήδη το 1912 με το πρώτο άρθρο του για την ταξική συνείδηση, στο οποίο επανεξέταζε τη μαρξιστική ιδέα της αλλοτρίωσης της εργατικής τάξης εισάγοντας την έννοια της τάξης δίχως μνήμη. Ωστόσο, το πρώτο του βιβλίο περί μνήμης εκδίδεται το 1925 και είναι τα "Κοινωνικά πλαίσια της μνήμης", έργο με το οποίο ο Halbwachs διεκδικεί τη διαδοχή του Ντυρκέμ. Εδώ, η μνήμη, ό,τι πιο ατομικό, αποτελεί εντέλει κοινωνική κατασκευή. Ο άνθρωπος δεν σκέπτεται μόνος: όταν ενθυμούμαστε ανακατασκευάζουμε συγκεκριμένες εικόνες που διαμορφώνονται στο παρόν και βοηθούμαστε από κοινωνικά πλαίσια. Τα "πλαίσια", δηλαδή η γλώσσα, ο χρόνος, ο χώρος και η εμπειρία, είναι υλικά που προσφέρει η κοινωνία και είναι αναγκαία για να αναγνωριστούν και να τοποθετηθούν κάπου οι αναμνήσεις. Πέρα από τα πλαίσια, η συλλογική μνήμη προϋποθέτει επίσης την αναφορά σε μια ομάδα, όπως η οικογένεια, η Εκκλησία και η κοινωνική τάξη, που τα μέλη της μοιράζονται παραδόσεις. Το βιβλίο όπου ο Halbwachs διαφοροποιείται και από τον Φρόυντ αλλά και από τον Ντυρκέμ αποτελεί πάνω απ’ όλα απάντηση στον ανορθολογικό πνευματισμό του Μπερξόν. Στις θέσεις του τελευταίου, σύμφωνα με τις οποίες η μνήμη είναι η βιωμένη εμπειρία εικόνων του παρελθόντος που έχουν εισδύσει στο άτομο, ο Halbwachs απαντά ότι η μνήμη δεν είναι βίωμα αλλά ορθολογική κατασκευή του παρελθόντος με στοιχεία και μηχανισμούς (πλαίσια) που ενυπάρχουν στη συνείδηση της ομάδας. Έτσι, ο Halbwachs αποκόπτεται και από τη φροϋδική σκέψη. Στον Φρόυντ οι αναμνήσεις εμπεριέχουν στοιχεία από εμπειρίες του παρελθόντος τις οποίες αποκρύπτουμε από τον εαυτό μας και η ψυχανάλυση «ανασύρει» μέσα από τα όνειρα και τις "επαναλήψεις". Για τον Halbwachs, αντιθέτως, οι αναμνήσεις είναι συνειδητά αποσπάσματα της μνήμης που κείται στο ασυνείδητο, αλλά για να "θυμηθούμε" απαιτούνται τα κοινωνικά πλαίσια του παρόντος που δίνουν νόημα ακόμη και στα όνειρα όταν ξυπνάμε. Ο Halbwachs επιμένει λοιπόν σε μια κοινωνική και όχι ψυχολογική δυναμική όταν ισχυρίζεται ότι στην επανάληψη οι αναμνήσεις δεν μεταβιβάζονται ακέραιες αλλά αναθεωρημένες μέσα σε κοινωνικά συμφραζόμενα. Οπότε, η μνήμη δεν είναι κρυμμένο υπέδαφος της ιστορίας -όπως για τον Φρόυντ- αλλά εσωτερική δραστηριότητα του νου που ποτέ δεν τη φτάνουμε. (από τον πρόλογο της Ρίκας Μπενβενίστε)
